Χανιά, η πόλη που διαγράφει την ιστορία της – Το παλιό ΙΚΑ οδηγείται στην κατεδάφιση

Η διατήρηση ενός κτιρίου δεν αποτελεί απλώς ζήτημα αισθητικής, αλλά αποτελεί μια δήλωση σεβασμού προς την ιστορία και την πολεοδομική συνέχεια μιας πόλης.

Στα Χανιά, όπου η κληρονομιά του κτιριακού αποθέματος συνδυάζει βενετσιάνικα και οθωμανικά κτίρια, νεοκλασικές και μοντέρνες κατασκευές, η διατήρηση κάθε αρχιτεκτονικού στυλ αποκτά ιδιαίτερη σημασία για την ταυτότητα του τόπου.

Το παλιό κτίριο του τέως ΙΚΑ, στα Χανιά, επί της συμβολής των οδών Νεάρχου και Σολωμού, κατασκευάστηκε βάσει της υπ’ αριθμ. 283/1962 οικοδομικής άδειας και αποτέλεσε ένα εμβληματικό δείγμα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής.

Αρχικά, το εν λόγω κτίριο λειτούργησε ως ιδιωτική πολυκλινική από τους ιατρούς Βογιατζάκη, Μπρεδάκη και Μυλωνογιάννη και υπήρξε καθοριστικό στην υγειονομική ιστορία της πόλης.

Σήμερα, το ακίνητο ανήκει στον ΕΦΚΑ και έχει παραχωρηθεί στον Δήμο Χανίων και σύμφωνα με τη Δημοτική Αρχή, το κτίριο προβλέπεται να κατεδαφιστεί και να ανεγερθεί νέο, ώστε να στεγάσει δημοτικές υπηρεσίες.

Μάλιστα, στο τέλος Απριλίου, σύμφωνα με δημοσιεύματα, η Αποκεντρωμένη Διοίκηση Κρήτης επικύρωσε σχετική απόφαση της Δημοτικής Επιτροπής του Δήμου Χανίων, με την οποία κατακυρώνεται το έργο κατεδάφισης του κτιρίου του παλιού ΙΚΑ σε τεχνική εταιρεία των Χανίων, επισημοποιώντας τη δρομολόγηση των εργασιών.

Ο Λειτουργικός Μοντερνισμός και το παλιό Κτίριο του ΙΚΑ

Οι Το εν λόγω διώροφο δημόσιο κτίσμα διαθέτει όλα τα χαρακτηριστικά του λειτουργικού μοντερνισμού, ενός αρχιτεκτονικού ρεύματος που κυριάρχησε στις ελληνικές πόλεις από τις δεκαετίες του 1950 έως και του 1970. Πρόκειται για μια περίοδο όπου η αρχιτεκτονική απομακρυνόταν από τα ιστορικιστικά πρότυπα και στρεφόταν προς τη λιτότητα, τη γεωμετρική καθαρότητα και τη λειτουργικότητα. Το κτίριο ενσωματώνει:

• Έναν καθαρό και αυστηρό κάνναβο, όπου η επαναληπτικότητα των ανοιγμάτων δημιουργεί διαφάνεια και ρυθμική αρμονία.
• Τυποποιημένα κατασκευαστικά στοιχεία – όπως υποστυλώματα, πλάκες και κουφώματα – που αντικατοπτρίζουν την αρχιτεκτονική σκέψη της εποχής, μεγιστοποιώντας την απόδοση με οικονομικά μέσα.
• Μια κατασκευή από οπλισμένο σκυρόδεμα, που επιτρέπει μελλοντικές παρεμβάσεις κατόπιν προσαρμογών.

Παρά την αισθητική απαξίωση και εγκατάλειψη που έχει υποστεί, το κτίριο παραμένει τεκμήριο μιας περιόδου όπου η αρχιτεκτονική εξυπηρετούσε άμεσα τις ανάγκες της κοινωνίας.

Η απόφαση της Δημοτικής Αρχής των Χανίων να το κατεδαφίσει και στην θέση του να ανεγείρει νέο, επαναφέρει στο προσκήνιο το ερώτημα: ποια κριτήρια χρησιμοποιούμε για να αποφασίσουμε τι αξίζει να διατηρηθεί και πώς διαχειριζόμαστε μια κληρονομιά που δεν είναι βενετσιάνικη ή νεοκλασική, αλλά καθοριστική για την ταυτότητα της πόλης;

Αρχαιολογικός Κίνδυνος και Πολεοδομικές Επιπτώσεις

Πέρα από την πολιτιστική και αρχιτεκτονική σημασία του, η επιλογή της κατεδάφισης ενέχει και έναν πρακτικό κίνδυνο που δεν μπορεί να αγνοηθεί: τη διακοπή των εργασιών λόγω της πιθανής αποκάλυψης αρχαιοτήτων. Η περιοχή στην οποία βρίσκεται το κτίριο, είναι γνωστή για την αρχαιολογική της ευαισθησία.

Είναι, επομένως, σχεδόν βέβαιο ότι η κατεδάφιση θα φέρει στο φως αρχαιότητες, γεγονός που θα οδηγήσει σε υποχρεωτικές ανασκαφές. Αυτό όχι μόνο θα καθυστερήσει σημαντικά την ανέγερση νέου κτιρίου, αλλά ενδέχεται να οδηγήσει ακόμη και σε πλήρη ακύρωση της ανέγερσης, αν τα ευρήματα κριθούν σημαντικά.

Αντίθετα, η ενίσχυση, ανακαίνιση και επανάχρηση του υφιστάμενου κτιρίου αποτρέπει τον αρχαιολογικό αυτό κίνδυνο και διασφαλίζει τη συνέχεια του σχεδιασμού, διατηρώντας την αρχιτεκτονική του ταυτότητα.

Η στατική του επάρκεια, την οποία η Δημοτική Αρχή επικαλείται, μπορεί να ενισχυθεί με σύγχρονες τεχνικές αντισεισμικής προστασίας – πρακτική που έχει εφαρμοστεί με επιτυχία τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

Σε κάθε περίπτωση, δεν προκύπτει ή τουλάχιστον δεν έχει αναφερθεί, η ύπαρξη κάποιας μελέτης στατικής επάρκειας που να τεκμηριώνει τον χαρακτηρισμό του κτιρίου ως επικίνδυνο ή κατεδαφιστέο. Να επισημανθεί, δε, ότι σε αρκετά χρηματοδοτικά εργαλεία για την ανέγερση νέων κτιρίων η ύπαρξη στατικής μελέτης αποτελεί προϋπόθεση για την παροχή χρηματοδότησης.

Ένα πολύτιμο αρχιτεκτονικό τεκμήριο

Η ιστορία μας θυμίζει πως πολλά κτίρια που κάποτε θεωρήθηκαν «παρωχημένα» ή ακατάλληλα τελικά αναγνωρίζονται, έστω και εκ των υστέρων, ως πολύτιμα στοιχεία της αρχιτεκτονικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς.

Τα παραδείγματα στην πόλη μας είναι χαρακτηριστικά: το «Ξενία», το λιμενικό περίπτερο και το εργοστάσιο της ΑΒΕΑ όχι μόνο σημάδεψαν την οικονομική και κοινωνική ζωή των Χανίων, αλλά αποτέλεσαν και δείγματα μιας συγκεκριμένης εποχής και αισθητικής που σήμερα εκλείπει.

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, πολλά έργα του μοντερνισμού έχουν ήδη προστατευθεί ως αρχιτεκτονική κληρονομιά. Αντίστοιχες πρωτοβουλίες διάσωσης έχουν ξεκινήσει και στην υπόλοιπη Ελλάδα, με πόλεις όπως την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη να υιοθετούν μέτρα για την προστασία των μοντερνιστικών τους κτιρίων.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα επανάχρησης είναι η διάσωση του εργοστασίου Φιξ, που μετατράπηκε στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), δίνοντας νέα πνοή σε έναν χώρο που άλλοτε αντιπροσώπευε τη βιομηχανική δραστηριότητα.

Το Περιβαλλοντικό Κόστος και οι Επιπτώσεις στην Πολεοδομική Συνέχεια

Εκτός από την πολιτιστική και ιστορική σημασία του, η κατεδάφιση του παλιού ΙΚΑ επιφέρει σοβαρό περιβαλλοντικό κόστος. Η δημιουργία τόνων οικοδομικών μπάζων, η ενεργειακή επιβάρυνση για την απομάκρυνσή τους και η σπατάλη φυσικών πόρων για την ανέγερση του νέου κτιρίου αποτελούν παράγοντες που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη.

Υπάρχει μια συνολική στρατηγική διαχείρισης του δομημένου περιβάλλοντος που να εξισορροπεί την ανάγκη για ανάπτυξη με εκείνη της διατήρησης της ταυτότητας της πόλης; 

Δεδομένης της απουσίας θεσμικής προστασίας  των κτιρίων αυτών, καθώς και μακροπρόθεσμου σχεδιασμού επιτρέπεται η διαμόρφωση του αστικού τοπίου να καθοδηγείται, συχνά χωρίς σεβασμό στην ιστορική συνέχεια.

Πρέπει αυτή η τάση να συνεχιστεί ή να επανεξεταστεί πριν χαθεί ο πολιτιστικός και ιστορικός μας πλούτος;

Σε μια εποχή που η κυκλική οικονομία και η βιώσιμη ανάπτυξη βρίσκουν ολοένα και μεγαλύτερη απήχηση, η συντήρηση και η επανάχρηση υφιστάμενων κτιρίων παρουσιάζεται ως η πιο συνετή επιλογή. Η κατεδάφιση, πέρα από την απλή διαδικαστική απόφαση, είναι μια περιβαλλοντικά επιζήμια επιλογή που έρχεται σε αντίθεση με τις αρχές της βιώσιμης διαχείρισης του αστικού τοπίου.

Μια ευκαιρία για τα Χανιά

Οι πόλεις που τιμούν την ιστορία τους, τιμούν και κάθε αρχιτεκτονική τους φάση. Δεν είναι αρκετό να διαφυλάξουμε μόνο τα μνημεία της αρχαιότητας ή τις νεοκλασικές κατασκευές· πρέπει να αναγνωρίσουμε και τα κτίρια που αποτυπώνουν την εξέλιξη της κοινωνίας μας.

Η κατεδάφιση του παλαιού κτιρίου του τέως ΙΚΑ δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί ως απλώς μια διοικητική διαδικασία, αλλά ως ζήτημα που αφορά την ταυτότητα και την ψυχή της πόλης.

Αν η ανάπτυξη προχωρήσει με τη διαγραφή του παρελθόντος, τα Χανιά κινδυνεύουν να χάσουν ένα κομμάτι της δικής τους ιστορίας. Ίσως να είναι καιρός να σκεφτούμε διαφορετικά, πριν ακόμα ένα κτίριο μετατραπεί σε ακόμα μία χαμένη ευκαιρία.

Tου Χρήστου Αναστασάκη, Αρχιτέκτονα Μηχανικού