Δεν φαίνεται να υπάρχει «μία» ηλικία στην οποία ο άνθρωπος διαθέτει τις καλύτερες διανοητικές του ικανότητες, αλλά μια σειρά κορυφώσεων.

 

Για μεγάλο χρονικό διάστημα, η επιστήμη προσπάθησε να καθορίσει μια «παγκόσμια χρυσή ηλικία» των γνωστικών μας ικανοτήτων. Όμως οι πιο πρόσφατες έρευνες αποκαλύπτουν μια πολύ πιο σύνθετη πραγματικότητα.

Δεν φαίνεται να υπάρχει «μία» ηλικία στην οποία ο άνθρωπος διαθέτει τις καλύτερες διανοητικές του ικανότητες, αλλά μια σειρά κορυφώσεων, κατανεμημένων καθ’ όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής.

Μέγιστη γνωστική ταχύτητα στα 24 έτη;

Το 2014, μια μελέτη από ερευνητές του Πανεπιστημίου Simon Fraser στο Μπέρναμπι του Καναδά, δημοσιευμένη στο περιοδικό PLOS One, προκάλεσε εντύπωση: κατέληγε στο συμπέρασμα ότι στην ηλικία των 24 ετών οι γνωστικές μας ικανότητες φτάνουν στο αποκορύφωμά τους.

Οι επιστήμονες στηρίχθηκαν στις επιδόσεις 3.305 ατόμων ηλικίας 16 έως 44 ετών, που έπαιζαν το StarCraft 2, ένα παιχνίδι στρατηγικής σε πραγματικό χρόνο που απαιτεί συγκέντρωση, δεξιοτεχνία, στρατηγική και ταχύτητα.

Σύμφωνα με την ανάλυσή τους, μετά τα 24 η γνωστική ταχύτητα και οι επιδόσεις μειώνονται: μεταξύ ενός παίκτη 39 ετών και ενός 24 ετών, η διαφορά ταχύτητας μπορούσε να φτάσει τα 30 δευτερόλεπτα σε μια παρτίδα διάρκειας 15 λεπτών – μια σημαντική απόκλιση για ένα τέτοιο παιχνίδι.

Ωστόσο, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία παίκτες, αν και πιο αργοί, ήταν αυτοί που κατάφερναν να αναπτύξουν στρατηγικές και «κόλπα» για να αντισταθμίσουν αυτή τη μείωση της ταχύτητας. Οι ερευνητές τόνιζαν ότι η απόδοση είναι το αποτέλεσμα της συνεχούς αλληλεπίδρασης ανάμεσα στην αλλαγή και την προσαρμογή του εγκεφάλου, ο οποίος αναζητά νέους τρόπους αποτελεσματικότητας.

Οπότε, η γνωστική πτώση πρέπει να ιδωθεί με σχετικότητα: ένας καλά εξασκημένος εγκέφαλος μπορεί να αντισταθμίσει τη μείωση των «ακατέργαστων» επιδόσεων με νέες στρατηγικές λειτουργικότητας.

Ικανότητες που συνεχίζουν να αυξάνονται έως και τα 50

Αυτή η μελέτη οδήγησε πολλούς να πιστέψουν ότι η νοημοσύνη μπορεί να αποτυπωθεί γραφικά σαν καμπάνα: φτάνει στο ανώτερο σημείο της κάποια στιγμή και μετά αναπόφευκτα φθίνει. Η πραγματικότητα όμως είναι πιο περίπλοκη.

Μεταγενέστερες έρευνες έδειξαν ότι δεν υπάρχει «μία» ηλικία μέγιστων διανοητικών ικανοτήτων, αλλά πολλές, ανάλογα με το είδος της ικανότητας.

Μια μεγάλη μελέτη με 48.537 συμμετέχοντες, δημοσιευμένη το 2015 στο περιοδικό Psychological Science, έδειξε ότι ορισμένες δεξιότητες, όπως η ταχύτητα συλλογισμού και η βραχυπρόθεσμη μνήμη, κορυφώνονται στην αρχή της ενήλικης ζωής (18-20 ετών).

Αντίθετα, άλλες δεξιότητες – όπως το λεξιλόγιο, η γενική κουλτούρα και η κατανόηση της γλώσσας – συνεχίζουν να αναπτύσσονται έως τη δεκαετία των 40 ή ακόμη και των 50.

Ατομικές διαφορές

Αυτή η «ασυγχρονία» έχει επιβεβαιωθεί από πιο πρόσφατες έρευνες.

Το 2025, μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Science Advances έδειξε ότι οι δεξιότητες γραμματισμού (ικανότητα ανάγνωσης, κατανόησης και χρήσης γραπτών πληροφοριών στην καθημερινή ζωή) και αριθμητισμού (ικανότητα εφαρμογής, ερμηνείας και επικοινωνίας μαθηματικών πληροφοριών) αυξάνονται έως περίπου τα 40 έτη, σταθεροποιούνται και κατόπιν μειώνονται σταδιακά.

Ομοίως, μια μετα-ανάλυση 39 ερευνών νευροαπεικόνισης για τον γνωστικό έλεγχο, δημοσιευμένη το 2024 στο περιοδικό NeuroImage, κατέληξε ότι οι λειτουργίες διαχείρισης της προσοχής και αντίστασης στις παρεμβολές φτάνουν στο μέγιστο ανάμεσα στα 27 και 36 έτη.

Η γνωστική πορεία, ωστόσο, διαφέρει σημαντικά από άτομο σε άτομο.
Γενετικοί παράγοντες, επίπεδο εκπαίδευσης, επαγγελματικό υπόβαθρο, συνήθειες ζωής, φυσική και ψυχική υγεία – όλα επηρεάζουν την ταχύτητα εξέλιξης των γνωστικών λειτουργιών.

Η ιδέα ενός σταθερού, κοινόχρονου «καλύτερου ηλικιακού σημείου» φαίνεται πλέον ξεπερασμένη. Οι επιστήμονες προτιμούν να μιλούν για «περιόδους μέγιστης απόδοσης», που διαφέρουν ανάλογα με το άτομο και το είδος της ικανότητας.

Αντίθετα, άλλες δεξιότητες – όπως το λεξιλόγιο, η γενική κουλτούρα και η κατανόηση της γλώσσας – συνεχίζουν να αναπτύσσονται έως τη δεκαετία των 40 ή ακόμη και των 50 .

Ο καθοριστικός ρόλος του τρόπου ζωής
Τα καλά νέα είναι ότι αυτές οι πορείες δεν είναι προκαθορισμένες.

Οι νευροεπιστήμονες επιμένουν εδώ και χρόνια στη σημασία της λεγόμενης «γνωστικής εφεδρείας» – δηλαδή της ικανότητας του εγκεφάλου να αντισταθμίζει τις απώλειες μέσω άσκησης, μάθησης και πνευματικής διέγερσης.

Η τακτική σωματική άσκηση, η ισορροπημένη διατροφή, η πνευματική περιέργεια (ιδίως μέσω μακροχρόνιων σπουδών) και η πλούσια κοινωνική ζωή αποτελούν ισχυρούς παράγοντες που μπορούν να καθυστερήσουν την ηλικία της γνωστικής πτώσης και να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης νευροεκφυλιστικών ασθενειών όπως το Αλτσχάιμερ.

Mια ακολουθία κορυφώσεων

Έτσι, δεν υπάρχει «μία» ηλικία μέγιστων νοητικών ικανοτήτων, αλλά μια ακολουθία κορυφώσεων καθ’ όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής:

η δεκαετία των 20 ξεχωρίζει για την ταχύτητα επεξεργασίας και τη βραχυπρόθεσμη μνήμη,
η δεκαετία των 30 για τον έλεγχο της προσοχής,
η δεκαετία των 40 για το εύρος γνώσεων,
και η δεκαετία των 50 για τον πλούτο του λεξιλογίου και τη συσσωρευμένη εμπειρία.
Αντί για μία μοναδική καμπύλη, η νοημοσύνη μας μοιάζει περισσότερο με μια οροσειρά, όπου κάθε κορυφή αντιπροσωπεύει ένα διαφορετικό στάδιο της ζωής και φτάνει στο μέγιστο σε διαφορετική στιγμή.

πηγή: iefimerida