«Ομερτά» στη χρήση απαγορευμένων σκευασμάτων για την επιβίωση των εξωτικών δέντρων στο Ρέθυμνο και σε άλλες αστικές περιοχές της Κρήτης.
Γράφει ο Δημήτρης Μπριασούλης*
να όμορφο πρωινό του Αυγούστου, ο ήλιος μόλις έχει ανατείλει στον πεζόδρομο του ανατολικού παραλιακού μετώπου του Ρεθύμνου. Περπατάμε αργά και απολαμβάνουμε μια γαλήνια θάλασσα. Λίγοι περαστικοί αυτή την ώρα, περιπατητές, ποδηλάτες, δρομείς. Μερικοί κολυμβητές διακρίνονται στα καταγάλανα νερά.
– Τι είναι αυτό το μηχάνημα; Τι κάνουν;
Διακρίνεται λίγο πιο μακριά μας ένα μικρό αυτοκινούμενο μηχάνημα το οποίο με έναν μακρύ σωλήνα πιεστικού παροχετεύει υγρό στην κορυφή (στεφάνι) ενός φοίνικα. Εκατοντάδες φοίνικες στον πεζόδρομο του ανατολικού παραλιακού μετώπου.
– Καλημέρα σας. Τι κάνετε εδώ;
– Προληπτική επέμβαση για το κόκκινο σκαθάρι.
– Πολύ μεγάλο! Κυρίως για τους Κανάριους αλλά προσβάλλει και τις Ουασινγκτόνιες. Κάθε καλοκαίρι, για πρόληψη.
Τελείωσε η παροχέτευση στον φοίνικα και ο σωλήνας μετακινήθηκε στον επόμενο. Από την κορυφή του εμποτισμένου φοίνικα, διαφεύγει μέρος του διαλύματος και με μικρή ροή πέφτει στον πεζόδρομο.
– Τι χημικά χρησιμοποιούν άραγε;
– Παρατήρησες ότι δεν φοράνε προστατευτικές μάσκες;
– Ε, ναι! Δεν θέλουν να τρομοκρατήσουν τον κόσμο.
– Και οι διαρροές στον πεζόδρομο; Θα κολλήσουν σε σόλες μικρών και μεγάλων, σε πέλματα ζώων, θα μεταφερθούν σε σπίτια και καταστήματα σε όλη την πόλη.
– Μόνο; Παρασύρονται σταγόνες σε διπλανά φυτά και άνθη… μικρο-σταγονίδια στον αέρα που αναπνέουμε, έντομα, πουλιά… Ακόμη και το νερό του ποτίσματος των φοινίκων μπορεί να μεταφέρει κάποιες συγκεντρώσεις χημικών στο υπόγειο νερό και από εκεί στη θάλασσα που δεν βρίσκεται μακριά. Αλλά ποιος νοιάζεται;
– Τι εννοείς; Εσύ δεν νοιάζεσαι;
– Φυσικά και νοιάζομαι. Αλλο εννοώ. Ακου την ιστορία: ένα σκηνικό εξωτικού προορισμού –με σειρές φοινίκων σε δημόσιους χώρους, παραλιακά μέτωπα και τουριστικά συγκροτήματα όλων των ειδών και μεγεθών– έχει στηθεί τα τελευταία 20 χρόνια και συντηρείται με υπερβολικό ζήλο και υψηλό κόστος κυρίως από δήμους και τουριστικές επιχειρήσεις. Προβολή τουριστικών περιοχών χωρίς το κατά φαντασίαν «διεθνοποιημένο σήμα κατατεθέν», τον φοίνικα, μοιάζει αδιανόητη τόσο για την τοπική αυτοδιοίκηση όσο και για τις επιχειρήσεις. Αρθρα σε τοπικό Τύπο εξυμνούν το σκηνικό των φοινίκων: «Οι φοίνικες είναι το σύμβολο της πόλης μας», «Αποτελούν ένα φυσικό σκηνικό ιδιαιτέρου κάλλους», «Πόλο έλξης για τους επισκέπτες», «Είναι το καμάρι μας!»
– Αλλά μήπως είναι «καμάρι» και της διπλανής πόλης; Μήπως βαφτίστηκε σύμβολο κάθε πόλης που θέλει να αυτοπροβάλλεται ως «τουριστική»; Αναρωτιέμαι μήπως στην προώθηση της «φοινικολαγνείας» εμπλέκονται συμφέροντα οικονομικά…
– Εγώ νομίζω ότι οι μαζικές φυτεύσεις φοινικοειδών παραπέμπουν σε απομίμηση φυσικού τοπίου εξωτικών χωρών και αποκαλύπτουν πόσο υποτιμάται η εξαιρετικά μεγάλη βιοποικιλότητα και το πανέμορφο φυσικό τοπίο που χαρίστηκε απλόχερα στη χώρα μας. Το τοπίο έρχονται να θαυμάσουν οι επισκέπτες στην Ελλάδα, μαζί με τον πολιτισμό της, τις γεύσεις, τον ήλιο και τη θάλασσα. Αλλά υπάρχει άγνοια…
– Δεν μου είπες όμως για τα χημικά!
– Σωστά! Γνωρίζεις το πρόβλημα της μαζικής προσβολής των φοινικοειδών, ιδίως του Κανάριου αλλά και της Ουασινγκτόνιας, από το κόκκινο σκαθάρι (Rhynchophorus ferrugineus). Μέχρι πρότινος η χρήση τοξικών εντομοκτόνων για τους φοίνικες ήταν ανεξέλεγκτη. Εχουν χρησιμοποιηθεί διάφορα τοξικά εντομοκτόνα μαζικά σε όλη τη χώρα. Και ενώ υπήρξαν εντονότατες παρεμβάσεις τοπικών φορέων και ιδιωτών σχετικά με χρηματοδότηση και τρόπους αντιμετώπισης του σκαθαριού μέχρι το 2010, τελευταία παρατηρείται μια μεγάλη «ησυχία».
– Πώς και έτσι; Λύθηκε το πρόβλημα; Με ποιον τρόπο;
– Σήμερα πλέον υπάρχουν αυστηροί περιορισμοί στη χρήση τοξικών εντομοκτόνων σε ανοιχτούς χώρους. Φαντάσου ότι η Γαλλία απαγορεύει τα φυτοφάρμακα γενικώς σε πάρκα και δημόσιους χώρους [i]! Από το τέλος του 2018 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει απαγορεύσει τελείως τη χρήση τριών εντομοκτόνων της κατηγορίας των νεονικοτινοειδών (δραστικές ουσίες: clothianidin, imidacloprid, thiamethoxam) σε ανοιχτούς χώρους (με εξαίρεση κλειστούς χώρους, θερμοκήπια) για την προστασία των μελισσών και άλλων επωφελών εντόμων [ii, iii, iv]. Η δραστική ουσία imidacloprid, όπως και άλλα νεονικοτινοειδή, είναι χαρακτηρισμένη ως «εξαιρετικά τοξική για μέλισσες και επωφελή έντομα», «ύποπτη για δραστική μείωση του πληθυσμού των μελισσών», «πολύ τοξική για τους υδρόβιους οργανισμούς, με μακροχρόνιες επιπτώσεις» [v]. H διάθεση στην αγορά αυτών των σκευασμάτων έχει απαγορευθεί κατόπιν μη υποστήριξης της δραστικής ουσίας imidacloprid [vi]. Αυτό ισχύει και για πολλά άλλα εντομοκτόνα. Επιτρέπεται η χρήση άλλων μη-τοξικών σκευασμάτων, με αυστηρούς όρους εφαρμογής, για τον έλεγχο του σκαθαριού σε αστικές περιοχές. Αλλά αυτά δεν είναι τόσο αποτελεσματικά.
– Τότε; Πώς επιβιώνουν σήμερα οι φοίνικες των αστικών περιοχών και των τουριστικών επιχειρήσεων παρά τις προσβολές από το κόκκινο σκαθάρι; Χρησιμοποιούνται αποκλειστικά τα εγκεκριμένα σκευάσματα;
– Επίσημα, δημόσια διαθέσιμα και επιβεβαιωμένα στοιχεία δεν υπάρχουν. Από τον χώρο της εμπορίας φυτοφαρμάκων όμως έχω αντλήσει σημαντικές «ανεπίσημες» πληροφορίες…
– Δηλαδή; Τι έμαθες;
– Εμαθα από έγκυρες και διασταυρωμένες πηγές (δεν τις αποκαλύπτω για ευνόητους λόγους) ότι εξακολουθεί η μαζική χρήση του νεονικοτινοειδούς imidacloprid κατά τη θερινή περίοδο, αλλά και άλλων απαγορευμένων σκευασμάτων με δραστικές ουσίες (με ημερομηνίες απόσυρσης): 1) Νεονικοτινοειδή (τοξικά για μέλισσες και υδρόβιους οργανισμούς): imidacloprid 20% (01/11/2022), thiamethoxam 25WG (31/03/2021). 2) Οργανοφωσφορικά (υψηλής οξείας τοξικότητας): chlorpyrifos 48% (16-01-2020), dimethoate 40EC (01-10-2019). 3) Καρβαμιδικά (επικίνδυνα για το περιβάλλον, πολύ τοξικά): oxamyl 10sl (01/10/2023), aldicarb 10GR (31/12/2007). Πυρεθρινοειδή: tau-fluvalinate 24% EW (22-03-2017). Χρησιμοποιούνται πάντως και εγκεκριμένα.
– Μα τι λες; Και πώς γίνεται να χρησιμοποιούνται απαγορευμένα τοξικά χημικά σε αστικές και περιαστικές περιοχές;
– Ελα τώρα! Ομερτά!
– Πες μου!
– Λοιπόν, επειδή δεν διαθέτουμε επιβεβαιωμένες πληροφορίες, ας ρωτήσουμε μαζί δημότες και αρμόδιους φορείς να μας επιβεβαιώσουν επίσημα:
• Γνωρίζουν οι δημότες λεπτομερώς τα ποσά που ξοδεύει ένας δήμος ετησίως αποκλειστικά για τους φοίνικες;
• Εχουν βγει στη Διαύγεια ακριβείς και τεκμηριωμένες πληροφορίες για τα φυτοφάρμακα που χρησιμοποιούνται για τους φοίνικες;
• Εφαρμόζεται η απαγόρευση σκευασμάτων νεονικοτινοειδών και των άλλων απαγορευμένων δραστικών ουσιών σε ανοιχτούς χώρους;
• Ποιες είναι οι ποσότητες των νεονικοτινοειδών που καταναλώνονται ετησίως στην Κρήτη τα τελευταία 2 χρόνια; Αντιστοιχούν σε χρήση αποκλειστικά σε κλειστούς χώρους θεμοκηπιακών καλλιεργειών τομάτας και αγγουριού;
• Κυκλοφορούν στο εμπόριο σκευάσματα με απαγορευμένες δραστικές ουσίες οργανοφωσφορικών και καρβαμιδικών ομάδων; Με ποιον τρόπο; Τι έλεγχος υπάρχει;
• Γίνονται δειγματοληπτικοί έλεγχοι σε φοίνικες δημόσιων χώρων και τουριστικών εγκαταστάσεων από υπηρεσίες της Περιφέρειας, ΥΠΕΝ και ΥΠΑΑΤ; Εχουν ανακοινωθεί αποτελέσματα ελέγχων;
– Α, να προσθέσω και εγώ:
• Η μαζική φύτευση εξωτικών φοινίκων είναι συμβατή με την περιβαλλοντική εκπαίδευση; Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε αστικές περιοχές που κυριαρχούνται από το τεχνητό σκηνικό των εξωτικών (και πιθανώς τοξικών;) φοινίκων τι μαθαίνουν για τα οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα του τόπου τους;
– Σωστά το λες! Πότε άραγε οι πολίτες αυτής της χώρας θα ασχοληθούν με τα κοινά; Και πότε η χρήση φυτοφαρμάκων από δήμους και τουριστικές επιχειρήσεις θα είναι «διαυγής» για τους πολίτες και ελεγχόμενη από τους αρμόδιους φορείς;
*Ομότιμος καθηγητής Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών
